Kèk Efkes - Jaargang 5 Nummer 30 - 15 september 2023

Van de voorzitter

Beste leden,

We zijn een vereniging met maar liefst 65 leden. Van dit ledental zijn momenteel 12 leden actief betrokken bij de zaken die we ondernemen. Naar de toekomst toe is dit te weinig om de continuïteit van de werkgroepen en een aantal andere onderwerpen waar wij voor staan te borgen. Om dit tij te keren zal er in de komende nieuwsbrieven bij enige regelmaat een oproep worden geplaatst voor actieve ondersteuning van een van onze werkgroepen of anderszins. Schrik hier dan niet van want de ervaring heeft geleerd dat deelname ook altijd een stukje gezelligheid met zich meebrengt.
Hieronder volgt een eerste verzoek. Doe er het uwe mee.

Assistentie gevraagd!

Op onze beeldbank (www.beeldbankliempde.nl) verschijnen bij regelmaat nieuwe foto's, elke maand verschijnt er op de 15^de weer een goed verzorgde nieuwsbrief en onze infodesk wordt op goede wijze beheerd. Deze zaken geven onze vereniging een gezicht naar buiten, bieden onze leden de nodige interessante wetenswaardigheden en zijn dus zeer belangrijk voor ons. Een van onze leden, iedereen van jullie kent haar als onze voormalig voorzitter, Els Vissers, verzorgt deze items al vanaf het begin. Zij doet dit werk uitstekend, met heel veel plezier en wil daar ook nog lang mee doorgaan. Els is momenteel de enige persoon die dit belangrijke werk in al zijn facetten beheerst. Dan kan de continuïteit in het geding komen en ben je dus kwetsbaar! Om dit te voorkomen is de vereniging naarstig op zoek naar een of meerdere personen die Els wil assisteren. Els is graag bereid deze persoon/personen in te werken in alle ins en outs. 
De werkzaamheden vragen een tot twee uurtjes per week en kunnen zowel thuis als tijdens de openingsuren op de woensdagmiddag op de Erfgoedkamer in het voormalige gemeentehuis worden verricht. 

Ben je geinteresseerd en wil je hier meer over weten neem dan geheel vrijblijvend contact met mij op via info@kekliemt.nl onder vermelding van je naam en telefoonnummer. Ik sta je graag te woord.

50-Jarig Jubileum Kèk Liemt dec. 2024 

Hoe geven we als Erfgoedvereniging invulling aan dit jubileum? Dat is de vraag waar de jubileumcommissie momenteel mee worstelt. Deze commissie is inmiddels al druk aan het werk en heeft voor jullie een aantal gepaste mogelijkheden op een rijtje gezet. Het is van belang dat deze ideeën ook gedragen worden door de leden van onze vereniging. We doen dit immers vooral om onze leden, jullie dus, iets leuks en interessants te bieden. Jullie moeten daar aan deel willen nemen en plezier aan beleven. Anders is het immers zonde van de effort die er in wordt gestoken. Om jullie belangstelling te polsen stuurt onze secretaris jullie binnenkort een enquête toe. Bij deze nu alvast aan alle leden, namens het bestuur en de commissie, het verzoek hieraan deel te nemen door deze enquête volledig ingevuld te retourneren. 
We zijn zeer benieuwd naar de uitslag.

Harrie Raaimakers

Actueel

Zoekplaatje: Waar is dit te vinden? 

In de Nieuwsbrief Kèk Efkes van 15 augustus is onder de rubriek "Waar is dit te vinden" een detail-foto geplaatst van een sluitsteen ergens in Liempde. De vraag aan onze lezers was: waar is deze foto gemaakt. Op woensdagmiddag 13 september j.l. zou dan geloot worden tussen de goede inzendingen. Maar helaas. Geen enkele inzending. Was het zoekplaatje te moeilijk of is er geen interesse in deze rubriek. We weten het niet, maar het voelt wel enigszins teleurstellend dat geen van onze leden een inzending, goed of fout, heeft gewaagd.

De oplossing. De detailfoto is gemaakt in het Broekegangske, naast de vroegere zij-ingang waar je naar binnen ging bij de Chinees. Op dit moment is het straatje afgesloten wegens werkzaamheden aan het pand, dat thans omgebouwd wordt tot woonhuis.

Stichting De Brabantse Klomp.

J.l. woensdag hebben onze voorzitter en secretaris overleg gevoerd met de heren Marc van Schuppen en Harrie van der Velden van de Stichting De Brabantse Klomp om te verkennen hoe initiatieven in de plaatsen Best, Liempde, Sint-Oedenrode en Schijndel gebundeld kunnen worden rond de klomp. 't Idee is om in de (nabije) toekomst een museum gericht op het handmatig klompenmaken in te richten in een van de dorpen.

Als Erfgoedvereniging hebben we aangegeven vraagbaak te willen zijn, maar thans geen actieve deelname aan een werkgroep te kunnen leveren. Om toch Liempde af te vaardigen hebben we als bestuur onze amateur klompenmaker Henk van der Velden, die wekelijks in het klompenmakershuisje op het erf van D'n Liempdsen Herd, zijn vaardigheden in het handmatig klompenmaken oefent, bereid gevonden Liempde te vertegenwoordigen. Hiervoor zijn we Henk zeer erkentelijk. 

Op de foto de Liempdse klompenmaker Habraken aan het werk. Collectie gemeente Boxtel. 

OPROEP INITIATIEF BOEK “KASTEREN”

Inleiding
Nu het boek “De Gemeijnt Bodem van Elde. Erfgoed en natuur in Kasteren – Olland – Gemonde vanaf de 13e eeuw” zo goed ontvangen is, is het een goed moment om een boek over Kasteren te maken. De kern van het Kasteren-boek is de geschiedenis van de ruim 59 (aanwezige en verdwenen) boerderijen/woonhuizen en andere gebouwen op Kasteren in de volgende straten/wegen:

• Donkerstraat (2)
• Gemondesestraat (13)
• Hoevedreef (4)
• Kasterensestraat (14)
• Maai (10)
• Savendonksestraat (15)
• Slophoosweg (1)

De kern wordt goed ingeleid en af en toe uitgebreid met Kasterense geschiedenis, ook van bossen, landbouwgronden e.d. waarbij niet gedubbeld wordt met de Kasterense gedeelten uit het boek over de Bodem van Elde.

Aard & planning
Voor de aard en omvang van het boek Kasteren dient als voorbeeld voor een indeling het Liempdse boek “Het Steenen Huijs met Gebinte, Stal ende Schuren”. Er is over Kasteren gedurende de afgelopen jaren al erg veel onderzoek gedaan en veel foto’s verzameld o.a. voor het boek over de Bodem van Elde en ook bij eerdere initiatieven, zoals het boek Kasteren, een gehucht apart, geschreven door ons lid Roger van Laere. Het merendeel is niet gebruikt voor het boek over de Bodem van Elde. Het boek zou in 2025 kunnen verschijnen.

Oproep vanuit Erfgoedvereniging Kèk Liemt
Het zou fijn zijn als naast Ger van den Oetelaar nog meer leden van Erfgoedvereniging Kèk Liemt zouden willen werken aan deze publicatie. Dat kan op vele manieren, van het aanleveren van illustraties tot aanvullend onderzoek, zo is er nog weinig krantenonderzoek (via Delpher) gedaan. Belangstellenden kunnen zich tot 1 november 2023 opgeven via info@kekliemt.nl

Het Bestuur. 

Goes van Naters (*1900 +2005), belangrijk voor Liempde

Hij was een kleurrijke PvdA-politicus met adellijke wortels en hart voor de natuur, jonkheer Marinus van der Goes van Naters, ofwel: de Rode Jonker.
Hij speelde, als Tweede Kamerlid, net na de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol bij het tegenhouden van ontginningen in De Geelders en wist o.a. de Liempdse leembossen onder een zogenoemd ‘beschermingsregime’ te plaatsen. Daarmee zorgde hij eigenhandig voor behoud van één van de meest zeldzame leembossen van Europa. 

Om zijn rol nooit te vergeten, is er onlangs een dichtsteen geplaatst op de hoek Schutstraat-Savendonksestraat, bij het perceel De Voorste Batencamp. Het gedicht op de kei is gemaakt door Jos van Ooijen uit Boxtel. Hierin noemt hij niet alleen de ‘Rode Jonker’ maar maakt hij op dichterlijke wijze ook duidelijk wat Van der Goes van Naters heeft betekend voor de biodiversiteit. Zo verwijst het ‘blauw en oranje’ in één van de versregels naar het uiterst zeldzame oerkreeftje dat we mede dankzij hem tot op de dag van vandaag in De Geelders kunnen bewonderen.

Op lemen voeten
kwam de rode jonker aangelopen
hij zag water opwellen
zag zijn tijd vooruit
zag blauw en oranje
zag De Geelders groot en groen

(Jos van Ooijen)

Ger van den Oetelaar. 

Beeldbank vraag

Nieuwe vraag foto evkl012594 een groepsportret. Wie herkent de personen op de foto? 

Heb je het antwoord op deze vraag geef het dan aub even door via info@kekliemt.nl. Bij voorbaat hartelijk dank.

Els Vissers

Archeokout 26

Het kan verkeren. Nu zegt men "van koper blijf je proper en van ijzer word je niks wijzer", of "het is lood om oud ijzer". Kent u die uitdrukkingen? Er wordt in deze volkswijsheden geringschattend over ijzer gesproken, maar dat was ooit heel anders. Ooit was ijzer meer waard dan goud en  tijdens een ander ooit was het monopolie op de ijzerproductie de basis van een bloeiende overheersende cultuur. U ziet het we zijn met ons verhaal van Liempde in de ijzertijd beland.

Al eerder heb ik me verstout de indeling van de prehistorie op grond van grondstoffengebruik te bekritiseren. Grote omwentelingen lijken me relevanter, zoals de intocht der Anatoliers, de Yamnaya's of de Romeinen. Maar goed, de Deense heren Thomsen en Worsaae hebben dat midden-negentiende eeuw zo bedacht en men volgt dat nog steeds. Het zij zo. We kwamen uit de urnenveldcultuur van de late bronstijd en rollen al urnenveldend gewoon door, pardoes de ijzertijd in, om precies te zijn de vroege ijzertijd. Er is natuurlijk ook een midden en late ijzertijd, want het moet in drieën, toch?

Men laat de ijzertijd beginnen rond 800 v. Chr., althans in West-Europa en het loopt door tot het begin van onze jaartelling, want dan gebruiken we Romeinen in plaats van ijzer. Ten noorden van de Rijn wordt ijzer zo'n 200 jaar later geïntroduceerd, maar daar hebben ze geen Romeinen gebruikt, dus loopt daar de ijzertijd door tot het overgaat in de middeleeuwen (gebruik van middel?). Toevallig zitten wij hier ten zuiden van de Rijn, dus onze ijzertijd loopt van 800 v. Chr. tot aan de Romeinse overheersing alhier.

Was ijzer dan zo nieuw en belangrijk? Nieuw zeker niet, er zijn ijzeren kralen uit Egypte van 3200 v. Chr., een ijzeren dolk uit Turkije (2500 v. Chr.) en een ijzeren speerpunt uit Oekraine (1750 v.Chr). Dat ging om zeer zeldzaam ijzer: meteoorijzer, gratis uit de ruimte geleverd via meteorietinslagen en blijkbaar door smeden in de bronstijd herkend als metaaldragend. Dat zwarte ijzer uit de hemel was al bijna klaar voor gebruik en door het hoge nikkelgehalte van zeer goede kwaliteit. Daar had je dus voor dagelijks gebruik niets aan, te duur en te zeldzaam voor Tomado.

Om ijzer te onttrekken aan het alomtegenwoordige oer was meer nodig, zoals verhitting tot ruim 1200 graden om de ijzerdeeltjes los te peuteren uit de silicaten. Daarna moest er nog flink gehamerd en herhamerd worden om bruikbaar ijzer te krijgen en dan nog was het veel te zacht om te kunnen wedijveren met brons. Door de toevoeging van koolstof ontstond het veel hardere staal. Deze techniek ontstond in het Midden-Oosten rond 1500 v. Chr., maar er was een crisis in de levering van koper en of tin voor nodig om ijzer de belangrijke plaats te geven in de metaalproductie. De Hettieten hadden een monopoly positie in de productie van ijzeren voorwerpen en dat legde ze geen windeieren. Door de relatieve zeldzaamheid bleven zij een overheersende cultuur in het Midden-Oosten. Tot ...

Rond 1200 v. Chr.  brak de hel los in het Midden-Oosten. In de zogenaamde "brandcatastrofe" aan het eind van de late bronstijd in de Levant was er alom oorlog en verderf, de Hettieten en de Mycenen gingen ten onder, Assyrie en Egypte raakten in verval. Grote steden werden platgebrand. Griekenland werd  teruggeworpen in de prehistorie. Door klimaatwijziging raakten volkeren op drift, de handelssituatie  en het internationale verkeer dat voor zoveel voorspoed had gezorgd verschraalde. Een  tekort aan koper en tin ontstond, zodat een "democratisering" van de ijzerproductie werd afgedwongen. Het gevolg was dat er een veelheid aan kleinere ijzertijd staten en volkeren ontstond. Let wel... we hebben het hier over de tijd toen wij nog aan de late bronstijd moesten beginnen. In het bijgaande plaatje zien we de situatie rond 1100 v. Chr. (helaas in het Engels).

Het ijzer kwam wel onze kant op, via de handel met de Griekse en Fenicische zeevaarders in de Atlantische bronstijd en vanaf de andere kant over land via de Cimmeri\"ers die van uit de Pontische steppe (jawel, alweer van daaruit) uitwaaierden en naar het huidige Turkije maar ook westwaarts Europa in trokken en zo allerlei volkeren opduwden. Ook zij beheersten het ijzer en de handel en culturele uitwisseling was in Midden-Europa onverminderd hevig. Zo zouden zij een groot aandeel gehad hebben in de ijzertijdcultuur van Hallstadt, een Oostenrijkse stad met een groot zoutverleden.

Was ijzer dan zo belangrijk, ja dus. Er was blijkbaar veel reden en aanleiding om elkaar eens flink uit te moorden en dat kan natuurlijk met brons, maar blijkbaar ook voortreffelijk met ijzer. De bronstijd was de eerste periode waarin de mens werktuigen puur en alleen voor vechten en oorlog maakte. Met ijzer verergerde dat, omdat er veel meer ijzererts was dan koper en tin en als je eenmaal weet hoe je oer moet verwerken dan is de beer los.

Jaap van der Woude.

Liempdse basisschoolleraar en fotograaf Ad de Weijer

De Liempdse basisschoolleraar Ad de Weijer (+2014)  woonde onder andere in Esch, Liempde (in het huis waar nu Jaap van der Woude woont) en Schijndel en fotografeerde al in de jaren zestig natuur en landschap in ook het Dommelgebied. Met name het Dommelgebied tussen Kasteren en Olland & Kampina waren bij hem erg populair. Zijn foto’s werden gebruikt in tijdschrift Het Vogeljaar en in het boek "Avifauna van Noord-Brabant” in 1967.  

Met  de onlangs verschenen Dommelbiografie was er de gelegenheid om de foto's van Ad de Weijer onder een breed publiek te brengen. Via Gerda Bolwerk en de kinderen Yurin, Boris en Markov de Weijer heeft Het Groene Woud de beschikking gekregen over zijn fotocollectie. Vele honderden foto’s zijn uitgezocht, gescand en aan de auteurs van project Landschapsbiografie van de Dommel ter beschikking gesteld. Deze foto’s blijven ook in de toekomst beschikbaar via 

https://www.hetgroenewoud.com/initiatieven/dommelbiografie/fotocollectie-ad-de-weijer/ 

Ger van den Oetelaar. 

Liempdse kartuizervlechtheggen

Jan Sanders van de Stichting Kartuizerklooster Sinte Sophia van Constantinopel heeft in 2010, een methodiek van heggenvlechten/heggenleggen in Kasteren ontdekt: ”croken ende te samen bynden omme den vrede daermede te onderhouden datter gheen beesten int schot en komen” = breken/knakken en samenbinden om de omheining daarmee te onderhouden zodat er geen runderen in het jonge schot komen." Hij trof dit aan in documenten uit de zestiende eeuw van kartuizerklooster Sinte Sophia van Constantinopel.

Stichting de Brabantse Boerderij heeft samen met Brabants Landschap, Natuurwerkgroep Liempde  en Het Groene Woud een vlechtheggenproject geformuleerd. Marius Grutters heeft in opdracht van Stichting Kartuizerklooster Sinte Sophia van Constantinopel een werkinstructie ’Kartuizer vlechtstijl‘ gemaakt. Inmiddels zijn er de te bewonderen kartuizerheggen gevlochten op ’t Coot/Savendonk (zie foto van Karel Voets) en ook bij kartuizerhoeve Het Groot Duijfhuis, beiden te Liempde.

Ger van den Oetelaar. 

Toponiem verklaard

Duivenakker. 

Zo wordt genoemd een akker waar veel duiven op neerstrijken, gelegen aan Smaldersestraat, Hemelsbreed niet zo ver van de Duiventoren op Kasteren. Deze wat hoger gelegen akker was waarschijnlijk een ideale plaats voor de duiven om voedsel te zoeken.

Pag 242 Boek Liempdse contreien in naam door de eeuwen heen - Frits Beelen Stichting Kèk Liemt 2002.