Kèk Efkes - jaargang 4 nummer 10 - 15 januari 2022

Van de Voorzitter

Vandaag is 2022 alweer 15 dagen oud toch wil ik jullie mede namens het bestuur nog een gezond, gelukkig en voorspoedig jaar toewensen en de hoop uitspreken dat we weer snel bij elkaar kunnen komen.

Gisteren, tijdens de zoveelste persconferentie en de eerste van het nieuwe kabinet, had ik nog even hoop dat we weer aan de slag zouden kunnen, maar helaas de culturele sector en met ons zoveel anderen moeten nog aan de zijlijn wachten. 

Het verenigingsleven heeft zwaar te lijden onder de pandemie. Ik vrees dat bij veel verenigingen het ledenaantal zal afnemen. Ik hoop dat jullie ons echter wel trouw zullen blijven en dat we snel groen licht krijgen om de draad weer op te pakken die in november opnieuw abrupt werd doorgeknipt.

Wees voorzichtig en blijf gezond.

Els Vissers. 

Actueel

In de vorige Kèk Efkes hebben we het gehad over het verzamelboek Liempde, waar wij als Kèk Liemt ook een bijdrage aan hebben geleverd. Als Erfgoedvereniging sparen we ook driftig mee om dit geweldige 'plaatsjesboek' vol te krijgen.

Vanuit diverse hoeken hebben we al heel veel plaatsjes aangeleverd gekregen en we zijn er bijna. Ook vanuit onze leden rekenen wij erop dat eventuele dubbele exemplaren die wij nog niet hebben naar onze vereniging komen. Je kunt ze inleveren bij onze voorzitter Els Vissers of onze secretaris Arnold van den Broek. Per vandaag missen we nog de nummers: 43 - 124 - 139 - 268 - 274 en 280. 

Samen krijgen ook wij het album vol dat vervolgens wordt opgenomen in onze rijke bibliotheek op de Erfgoedkamer. 

Cursus Omgevingswet.

Gisteren hebt u in je mailbox een vooraankondiging ontvangen voor een curus over de omgevingswet. Heb je interesse geef je dan op bij een van de aanmeldadressen in de brief die bij de mail zat.

De kosten van 17,50 Euro wil de vereniging voor haar rekening nemen. Daarom als je je opgeeft voor de cursus doe dit dan met een cc aan info@kekliemt.nl Wie het eerst komt, het eerst maalt. Maximaal aantal deelnemers vanuit onze vereniging 5 personen. We gaan er daarbij wel van uit dat je in de toekomst ook actief meedenkt met de uitwerking/inspraak van genoemde wet binnen onze gemeente. 

Den Groote Waterloop in beeld

Op 18 december jl., toen het nog kon, werd in bezoekerscentrum D'n Liempdsen Herd voor een beperk gezelschap (max 20 personen, er waren er 11) de presentatie gehouden van 12 filmpjes over Den Groote Waterloop die we als Kèk Liemt hebben laten maken in en om Den Groote Waterloop.

Dit als deelproject van het project Mozaiek Dommelvallei. We zijn hiertoe aangezocht door SPPiLL op initiatief van de gemeente Boxtel.

Lieke Faber van 'Lieke Faber film en theater'nam de aanwezigen mee in de totstandkoming van de diverse filmpjes en gaf haar verhaal op enkele opvallende gebeurtenissen die haar opvielen tijdens het maken van de filmpjes zoals:

- waar is nu precies de ontstaansplek van Den Groote Waterloop?                                                              - zijn er nu 7 of 6 bruggen over de Loop?                                                                                                - Waar heeft Kobus (Lange) zwemmen geleerd?

Kortom hoe verhalen uit het verleden waarheid worden of...

Naast de presentatie van enkele van de 12 filmpjes, werden die middag door SPPiLL-voorzitter Tossy de Man en Lieke Faber, ook de QR-codesbordjes ten doop gehouden. Dat zijn bordjes waarbij wandelaars lopend langs diverse routes -zie hiervoor in de appstore het item "Het Groene Woud"- de filmpjes via een QR-code, die op een bankje of paaltje langs diverse routes zijn aangebracht in het landschap, kunnen bekijken. 

De filmpjes zijn ook te down-loaden op het you-tubekanaal van SPPiLL via www.sppill.nl (boven in de balk klikken op SPPiLL You Tube). 

Wil je meer weten over het project Dommevallei? Klik dan op www.mozaiekdommelvallei.nl

En meer weten over de filmpjes en de locatie van de QR-codes? Lees dan verder.

De titels van de 12 filmpjes = toegift start Hooilanden De Scheeken:

01.  Inspiratie - de loop van 'Den Groote Waterloop' gevolgd met een drone;

02.  Oorsprong - mysterie van het beginpunt van Den Groote Waterloop;

03.  Bruggen - de 7 bruggen (kunstwerken) of zijn het er 6 van Den Groote Waterloop;

04.  Voorpootrecht - het middeleeuwse recht verklaard en hoe nog zichtbaar in het landschap

05.  Rouw Bommel - het gerealiseerde project langs de Vleutstraat;

06.  Ruilen - Ruilverkaveling De Scheeken en wat dat betekent voor het huidige landschap;

07.  Vloeiweide - een bijzonder fenomeen uitgelegd en... komt het terug???

08.  Kapelletje - het wonderlijke verhaal van het Mariakleinnood aan de Broekdijk;

09.  Natuur - hoe rijk mogen we ons in Liemt wel niet noemen met zo'n 'rijke'natuur om de hoek?

10.  Gerritshoeve - Het verhaal van bouw en ondergang van De Gerritshoeve;

11.  Kobus - de knecht van Wim Dierking op de Gerritshoeve: zijn leven en welzijn belicht;

12.  Toekomst - wat zijn de toekomstplannen van de Natte Natuurparel in De Scheeken?

  -    Hoolanden De Scheeken - startsein van het project Hooilanden in de Rouw Bommel. 

Ben je enthousiast geworden en wil je op pad langs deze fantastische plekken. Trek er dan op uit nu de lock-down nog voortduurt en snuif het mooie van een stukje Liemts' buitengebied op. En wil je de QR-codes scannen op locatie? - Ga dan naar deze plekken voor de volgende fimpjes.

01. Inspiratie - hoek Steegstraat (0verzijde van de A2 en Den Groote Waterloop) op een paaltje;

02. Oorsprong - Landgoed Velder bij De Negen Dreven op het bankje;

03. Bruggen - Nabij de uitkijktoren 't Meulke aan de Meulekensweg op het tekstbord;

04. Voorpootrecht - Bunderdijk op het bankje;

05. Rouw Bommel - In het terrein langs het wandelpad (ingang Vleutstraat) op het bankje;

06. Ruilen - Rooijesteeg/Berkenloop op het paaltje;

07. Vloeiweiden - Aan het begin van het pad tegenover De Rekkendonken op het paaltje;

08. Kapelletje - Broekdijk op het bankje bij het Mariakleinnood;

09. Natuur - Smalvelderstraat op het tekstbord;

10. Gerritshoeve - Aan de Broekdijk nabij de ingang voormalige Gerritshoeve op het paaltje;

11. Kobus - idem zie 10;

12. Toekomst - Einde Hamsestraat op het bankje Leymderwaut. 

Beeldbank vraag

Afgelopen week kreeg ik deze foto van Antoine Bakx uit Zwolle. Zijn vader Marinus Bakx (van winkel de Centra aan de Dorpsstraat, later Attent van Van Nuland) staat op de foto (derde van links). Wie kent de andere personen op de foto? Bij welke gelegenheid werd de foto gemaakt? Is het jongentje op de voorgrond echt of is het een pop.

De foto staat nog niet in de beeldbank en heeft dus nog geen nummer.

Namens de beeldbank Liempde,                                                                                                                  Els Vissers. 

Liempdse klompenmakersfamilies. Van de Wiel. Deel 2

Vanaf de oorlog werd het handwerk bij klompenmakerij Van de Wiel vervangen door machines. Het nasnijden van de binnenkant, zuiveren genaamd, is nog tot in de vijftiger jaren als handwerk blijven bestaan. De productie kon door de machinale manier van werken worden opgevoerd naar ongeveer 300 paar in de week (omgerekend naar middelgrote herenklompen). In 1949 was uitbreiding van de productie noodzakelijk en besloten Piet en zijn echtgenote Maria de productie industriële op te zetten en een compleet nieuwe moderne fabriek te bouwen aan de huidige Hamsestraat.
Op de foto vlnr Marinus van der Wiel (1914-1996), Daan van der Sande (1885-1978) en Piet van der Wiel (1904-1972) zij keuren de door hen gemaakte klompen bij Klompenmakerij van der Wiel ca 1968.

Toponiem verklaard

Akker (deel 1)

De eerste vormen van landbouw in onze streek mogen we situeren op de zandige, droge gronden op de rand van het beekdal van de Dommel. Heel geleidelijk worden de oerbewoners, jagers en vissers, ook bewerkers van de bodem, dit is een ontwikkelingsgang van eeuwen. De ijzertijd-boeren (vanaf ongeveer 600 v. Chr.) hadden al wat schapen, een geit, varkens, sommige zelfs een rund; ze verbouwden gerst en spelt, misschoen ook rogge, spurrie of boekweit. In de loop der eeuwen ontstaan echte ontginningen. Men hoefde niet meer regelmatig een ander stuk grond te zoeken om gewassen te telen. De landsheren - hier sinds de 12e-eeuw de Hertogen van Brabant -, die letterlijk heer en bezitter van hun landen waren, stimuleerden via de vergeving van allerlei rechten de ontginning van woeste gronden. Daarmee werden ze er uiteindelijk via de cijnsen en pachten zelf niet slechter van en legden ze tevens hun eigendomsrechten vast. Veel gronden werden in "eeuwigdurende" erfpacht gegeven aan de gemeenschap(pen), andere gronden kwamen vroeger of later ook wel in het bezit van bijv. kloosters of andere kerkelijke instellingen, soms ook van particulieren. Schenkingen en erfdelingen speelden soms hierbij een grote rol. Binnen de "dorpsakker" bezat iedere boer een of meerdere stukjes grond voor de teelt van gewassen of als weideplaats. De begrenzing van de percelen bestond uit houtgewas, enkele palen, een diepe ploegvoor of sloot, soms uit al of niet ingegraven keien. Binnen de gemeijnt, de gemeenschappelijke gronden, waren begrenzingen dikwijls veel moeilijker constateerbaar, ook die met naburige gemeenten. Er is wat afgeruzied tussen boeren onderling en tussen gemeenten over grenslijnen in de loop der jaren! In onze contreien werden meer en meer gronden in cultuur gebracht vanuit de dorpskern, zowel in de richting van de hogere heidevelden als in die van de lagere broekgronden en beemden. We zien dit in Liempde vanuit de oude kernen als de Kerkakkers, Hezelaar en Vrilkhoven gebeuren.

Uit: Liempdse contreien in naam door de eeuwen heen, door Frits Beelen; pag. 191. Het boek is te koop voor €10,00 in de Erfgoedkamer. Elke woensdagmiddag open van 14:00 tot 16:00 uur (nu vanwege de Lock-down gesloten), maak daarom een afspraak via info@kekliemt.nl. 

Eerste bekende Liempdse schepenen uit 1355

In het archief van het door de Liempdenaren Martinus van Elmpt en zijn echtgenote Ida Roemer in de 15e eeuw gestichte Essche Mannengasthuis zijn de oudste originele schepenakten van Liempde te vinden. Het huidige Liempdse schepenarchief (BHIC 482) begint pas in het jaar 1542.
De oudste (nu bekende) schepenakte van Liempde stamt al uit het jaar 1355, bijna 200 jaar eerder. Het is ook niet bekend hoe oud exact de Liempdse schepenbank is. In 1355 tonen de eerste (bekende) Liempdse schepenen zich als complete schepenbank namelijk:
Johan Mathyssoen,
Johan die Tay,
Johan Hondertpont,
Johan van Bychlaer,
Jacop Mariensoen,
Boudewyn die Rademeker
Willem Willemssoen van der Velde.
Het is een akte over eigendom (boedel van Herbrecht ver Metthensoen van Vrilichoven) op Vrilkhoven. Wat het nog meer bijzonder is dat ook het bij de akte behorende schepenzegel van Liempde (gedeeltelijk) bewaard is gebleven (zie foto). Het stelt een gevierendeeld wapen voor, met in het eerste en vierde kwartier de Brabantse Leeuw en in het tweede en derde kwartier een ploeg. Op de rand van het zegel stond: S(igillum) conmune scabinoru(m) de Liimde, hetgeen wil zeggen: gemeenschappelijk zegel van de schepen van Liempde. (De schrijffout conmune komt ook op andere dorpszegels voor en werd waarschijnlijk door dezelfde zegelsnijder gemaakt).
Het wapen van Liempde werd in 1995 tegen de gevel van het raadhuis aangebracht met de jaartallen 1420-1995, het is hetzelfde wapen als op het zegel dus het Liempdse wapen is veel ouder dan 1420.

Uit het archief van de dames Noijen

Josephus (Sjef) Noijen (1846-1932) was de eerste voorzitter van de Liempdse Boerenbond. Hij had drie kinderen, de latere vrijgezelle dames Noijen en zoon Willem. De zoon van Willem, Jos Noyen uit Houten heeft het familiearchief aan Erfgoedvereniging Kèk Liemt ter beschikking gesteld.
Op de foto links Marie (1911-2004) en rechts Anna Noijen (1913-2002).
Het archief is erg uitgebreid en bevat bijvoorbeeld verkopen van populieren aan de Liempdse klompenmakers. In dit archief is erg goed gedocumenteerd dat de populierenprijzen erg hoog waren.  Zo werden in 1953 door de dames Noijen 17 populieren aan klompenmaker C.J. van de Vleuten voor maar liefst 1.800 gulden verkocht. Zulke gedetailleerde bronnen zijn zeldaam en worden bijna nooit bewaard.
Ook erg interessant zijn de almanakken waarin Sjef Noijen zelf uitgebreid aantekeningen maakte, deze notities geven wat inzicht in het Liempdse dagelijkse gang van zaken bijvoorbeeld:
1895: Begin maart strengen vorst. Ijs Dommel ½ meter dik
1895: 14 aug.: Musterdmeyd bij Joh van de Laar brand af
1895: 2 sept.: De zoon v v Houtems valt van den toren (Andreas van Houtum 1875-1895)
1896: 21 juli: Hubers afgebrand 1897: 5 mei: Uurwerk op toren
1897: Marean vd Boogaard er uitgezet
1898: Oude toren afgebroken
1898: juni juli Boterfabriek gezet
1898: 27 sept. Voor den eersten keer geboterd.
1899: 20 maart voor den eersten keer gesneeuwd en acht dagen strengen vorst
1903: 22-24 april: dag en nacht geregend en gesneeuwd waarop het hoog water werd zodat 1 mei all de Beemden onder stonden, nog hooger als in 20 jaar gebeurd is. De steenweg te Bokstel staat van de brug tot aan het dorp onder water,
1904: 21 en 22 juni: Boekweit en aardappels afgevroren
1904: 22-23 july Molenhuis afgebrand
1904: 12 dec.: Oirschotsche toren ingestort

Ook is er veel informatie (testamenten e.d.) over de achtergronden van de familie Noijen, namelijk de familie Collenburg en Beijsterveld.

Naam Van Abeelen echt 1000 gulden waard?

In Liempde doet al jarenlang het gezegde rond: "Alleen de naam Van Abeelen is al duizend gulden waard". Blijkbaar was er veel Liempds bezit en kapitaal in handen vand e familie Van Abeelen. Hierbij een voorbeeld. 
Johanna van Abeelen (1706-1764) was de dochter van Wouter Cornelissen van Abeelen (1677-1738) en Maria Vaders (1673-1715). Vader Wouter was schepen van Liempde en vanaf 1705 pachter van de grootste hoeve van Liempde, namelijk Het Groot Duijfhuis op Kasteren. Alleen zeer kapitaalkrachtige pachters waren in staat te pachten, er was namelijk sprake van halfpacht. De helft van bijvoorbeeld vee en gereedschap moest door de pachter persoonlijk ingebracht worden.   Wouter en Maria hadden naast dochter Johanna nog vier zonen. Op 25 december 1763 maakt Johanna haar testament. Johanna is kloosterzuster.  Zij vermaakt al haar goederen aan de minderjarige Marianne de Graaff en niet naar haar broers,. Na de dood van Johanna, een week later, wordt er op 14 februari een zeer uitgebreide inventaris opgemaakt van de belangrijkste roerende en onroerende goederen  die Johanna bezit. Achtereenvolgens werden de stal, bakkamer, kelderkamer, keuken, kelder, kamer, zolder. Een paar interessante (roerende) items uit de zeer velen zijn:

• Bruijn ruijnpaart
• Sward merripaard
• Roode bonte melkbeest
• Swarte blaare melkbeest
• Swart bonte melkbeest
• Grijze osch
• Dragende zogh
• Haan met zes hennen
• 5500 ponden hooi
• Hoogkar
• Erdkar
• Rolploeg
• Acht tinnen schotelen
• Agt schilderijen

Verder bezat Johanna een boerderij onder Looeind en een twintigtal percelen die op Den Berg, Looeind en Vrilkhoven gelegen zijn. De onroerende goederen had Johanna gekregen vanuit de erfenis van haar ouders, broer en grootvader Michiel Vaders op 29 februari 1740. Via het testament van Johanna is dit omvangrijk bezit buiten de familie Van Abeelen terecht gekomen. Op 29 februari 1740 hebben haar broers eenzelfde grote portie verkregen dat wel binnen de familie Van Abeelen is gebleven.

Archeokout 7

De jaarwisseling (ja, dank u, van hetzelfde) is een prima tijd voor enige reflectie en het maken van plannen, zeker als we tot afzondering veroordeeld zijn wegens rondwarende viri. Waar waren we in godsnaam mee bezig en wat gaan we vanaf nu eigenlijk doen, zodat de wereld zich ons zal herinneren? Nou als archeokouter weet ik dat wel, ik kout(te) louter over oud en mijn doel was en is om u, lezer, allengs te laten wennen aan de medeverantwoordelijkheid voor het behoud van onze lokale archeologische waarden. (De gemeente draagt die verantwoordelijkheid primair, maar ... .) Omdat ik er eigenlijk maar weinig van weet en ik de meesten van u daar ook van verdenk, lijkt het nuttig om samen dit erfgoedterrein te verkennen. In het algemeen, maar ook Liempde-specifiek.

Het woord archeologie betekent kennis van het oude, logie is van het griekse woord voor rede en archeo is oud, zoals in dat vogeltje, de archeo-pteryx (pteryx is vleugel). Maar wat is oud? Je moeder is oud, en dat vogeltje ook. Gaan we dan je moeder bestuderen en dat vogeltje? Nou nee. Het oude in archeologie wordt beperkt tot oude cultuur, de materiële neerslag van menselijk handelen. Daarmee zijn we het vogeltje kwijt. Dat gaat niet over de mens, sterker nog er zou nog ruim 140 miloen jaar voorbijgaan voor er iets menselijks ontstond. En je moeder? Al zou ze ouder zijn dan vijftig jaar (een oudheidsgrens voor archeologie) dan nog is ze te specifiek. Archeologie houdt zich vooral met langdurige processen en generalisaties bezig. Dat onderscheidt het ook van de geschiedenis, die meer over unieke gebeurtenissen en de beschrijvingen daarvan gaat.

Veel van de tastbare effecten van menselijk ingrijpen bevindt zich in de grond of is daarmee verbonden, zoals aardewerk scherven en ingrepen in het landschap. Waar dan in grond? Nou in principe overal. Op alle plekken waar de mens geleefd heeft,  maar daarvoor moet je soms goed zoeken en af en toe ligt het gewoon voor het oprapen.

Laten we eens kijken in onze eigen omgeving. Wanneer leefden er hier mensen? Was er in onze dreven ooit een homo erectus of een neanderthaler? Dat weten we niet. De oudste artefacten die hier in de buurt gevonden zijn, zijn hoogstens 10.000 jaar oud. De neanderthalers waren toen al ruwweg 30.000 jaar uitgestorven of anderszins opgegaan in de moderne mens (sapiens). Hebben we enige kans iets van hen hier in de buurt te vinden? Ze waren in België, in Drenthe en in Esbeek, dus waarom niet hier? De oudste Europese neanderthalvondsten gaan 450.000 jaar terug, dat levert zo'n slordige 400.000 jaar tijd voor een dolende neanderthaler om alhier acte de presence te geven. Maar kunnen we dat dan ook vinden (zonder Vermaning)?

We wonen in een gebied dat in de loop der tijd flink veranderd is. Ten gevolge van tektoniek zijn er wat breuklijnen en horsten (hoger) en slenken (lager) ontstaan. Wij zitten op de centrale slenk die onder invloed van Maas en Rijn van lieverlee opgevuld werd met tientallen meters klei, grind en zand  in verschillende ijstijden en warme interglacialen. Pakweg 300.000 jaar geleden  verlegde de maas zijn stroom naar het oosten en de bedding slibde dicht, bijvoorbeeld met leem. Daarbovenop kwamen nog dekzandruggen, tijdens de laatste ijstijd aangevoerd met de wind. Recenter zijn in de beekdalen veen, leem en zand afgezet en onlangs nog zijn in de middeleeuwen nog weer zandverstuivingen gevormd.  Dat betekent dus dat we tientallen meters diep zouden moeten graven om een klein kansje op vondsten van neanderthaler artefacten en overblijfselen te hebben. Een gaatje in de tuin of zelfs grondwerk voor een pastorietuinbebouwing voldoet niet. Dat zetten we dus maar uit het hoofd, gaat niet lukken, hoeven we geen energie in te steken. Gelukkig hebben we weer een maand om een volgend plan te trekken. Je moet toch wat doen als je de kroeg niet in mag.

Voorlopig programma 2022

In het vorige nummer hebben wij toegezegd dat we in het eerste nummer van 2022, voor zover mogelijk, ons programma voor dit jaar publiceren. Echter onzekerheid door de Corona-pandemie maakt dat we helaas nog niet alles compleet rond hebben. Daarom in deze rubriek een overzicht van wat al wel vast ligt (data lezingen en wandelingen vanuit Kèk Liemt), maar dat alles met een grote onzekerheid.

Lezingen EVKL in bezoekerscentrum D'n Liempden Herd 19:30 - 22:00 uur:

30 januari - doorgeschoven naar februari

21 februari - Ontwikkelingen Kasterense Watermolen door Giel van Giersbergen, Amelia Rovenkamp en Johan Verspay                          

28 maart - wordt nog ingevuld

30 mei - wordt nog ingevuld

26 september - Straatnamen in Liempde - hoe kwamen ze tot stand door Arnold van den Broek     

28 november - De Bodem van Elde door Ger van den Oetelaar

Wandelingen EVKL vertrek vanuit D'n Liempden Herd 10:00 - 12:00/12:30 uur.

20 maart - Liempde door de jaren heen door Arnold van den Broek

Houd ook de site van D'n Liempden Herd in de gaten voor het programma. Immers daarin worden tijdig diverse wandelingen vanuit de SPPiLL-gidsen aangekondigd.